بازگشت به اوج

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان؛ سرزمینی که روزگاری بدلیل کشت حدود ۲۰۰ هزار هکتار پنبه به سرزمین طلای سفید شهرت داشت امروز سطح زیر کشت پنبه در آن تا ۱۰ برابر کاهش یافته است. بویژه در دو دهه گذشته سطح کشت پنبه در کشور آنچنان کاهش یافته است که از صادرکننده به ۲۱ کشور به وارد کننده پنبه تبدیل شده ایم.

به ازای هر هکتار پنبه چهار تا پنج نفر مستقیم و غیر مستقیم مشغول بکار می‌شوند؛ و حتی زراعت‌های بعدی در مزرعه پنبه افزایش عملکرد دارند. این یعنی ضرر کاهش کشت پنبه اثرات منفی فراوانی هم بر اشتغال و افزایش عملکرد دیگر محصولات دارد. افزون بر این از آنجا که برای تولید داخل نیازمند واردات هستیم خروج ارز از کشور و تعطیلی برخی واحد‌های صنایع نساجی از پیامد‌های آن است.
بخشی از غوزه پنبه به نام وَش است که پس از فرآوری در صنایع صنعتی، نساجی، تولید نخ، صنعت پوشاک، صنایع روغن‌کشی، تولید اسکناس و صنایع دفاعی استفاده می‌شود، بخشی از وَش پنبه تبدیل به الیاف و نخ شده و بخش دیگر به عنوان تخم پنبه در صنایع روغن‌کشی استفاده می‌شود.
حتی روغنی که از تخم پنبه استحصال می‌شود، خوراکی است، اما چون حجم تخم پنبه در کشور کم است از آن روغن‌کشی نمی‌شود. البته مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی دلیل دیگری را هم می‌گوید:، چون واردات روغن با ارز ۴۲۰۰ تومانی است تولیدکنندگان ترجیح به واردات دارند، بنابراین تمایلی در داخل کشور برای استفاده از روغن تخم پنبه نبوده است.
هرچند ابراهیم هزارجریبی گفت: به وزارت جهاد کشاورزی اعلام کردیم که با توجه به افزایش تولید پنبه در کشور امکان استحصال روغن از تخم پنبه در صنعت روغن‌کشی وجود دارد.
اهمیت تولید پنبه
پنبه ماده خام صنایع نساجی است چهار صنعت پنبه پاک‌کنی، ریسندگی، پارچه بافی و پوشاک را به پیش می‌برد.
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: در پنج دهه اخیر سه دوره را در تولید پنبه داشته ایم، دوره‌ای با سابقه بسیار درخشان، پس از آن دوره‌ای که تولید پنبه در کشور تقریباً رها شد و دولت‌ها توجهی نکردند و دوره سوم که توجه‌ها آغاز شده تا حدی که امسال تولید پنبه دوباره روند افزایشی داشته است.
ابراهیم هزارجریبی گفت: در دهه ۱۳۵۰ تولید خیلی خوبی داشتیم، اما در سال‌های بعد هم به تولید مناسبی رسیدیم مثلاً در سال ۱۳۷۵ میزان تولید از سال ۱۳۵۵ هم بیشتر بود. اما پس از آن کشت پنبه روند نزولی گرفت.

او گفت: به دلایل مختلفی از جمله رقابت نا‌پذیری این محصول در بازار در مقابل کشت برنج، سبزی و صیفی‌کاری و نیز بالا رفتن هزینه‌های کارگری تولید کاهش یافت.
رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهادکشاورزی گلستان گفت: در سال ۱۳۵۳ سطح کشت پنبه در این استان حدود یکصد و ۸۸ هزار هکتار بود.
علی موسی خانی افزود: امسال سطح زیر کشت پنبه در استان ۱۷هزار و یکصد هکتار بود. یعنی ۱۰ درصد روز‌های اوج.
دبیرکل انجمن نساجی ایران گفت: نیاز صنایع نساجی ۱۵۰ هزار تن پنبه است که اکنون ۶۰ تا ۶۵ هزار تن پنبه در داخل تولید می‌شود.
حسین نیلفروش زاده همچنین خواهان هماهنگی قیمت تمام شده و کیفیت پنبه با صنایع مربوط است.
البته درباره میزان نیاز صنایع نساجی کشور به پنبه اختلاف نظر وجود دارد، به گفته هزارجریبی، نساجی می‌گوید نیاز کشور ۱۸۰ الی ۲۰۰ هزار تن است، اما آمار‌های چند ساله ما نشان داده که نیاز صنعت نساجی ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن است.
او گفت: اگر با ضریب تبدیل یک دوم تخم پنبه و یک سوم الیاف محاسبه کنیم از ۲۲۸ هزار تن وَش معادل ۶۵ هزار تن الیاف تولید می‌شود و نیاز کشور به الیاف پنبه ۱۳۰ هزار تن است در حقیقت نیمی از نیاز کشور تولید و نیمی از آن وارد می‌شود.

دلایل کاهش تولید پنبه
کارشناسان دفتر طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی دشورای زراعت، بازده‌ی اقتصادی، نقش صنعت و بازرگانی را مهمترین علل کاهش سطح کشت و تولید پنبه می‌دانند:
- دشواری زراعت: عملیات برداشت، سنتی و دشوار بوده، دستمزد‌ها افزایش یافته، کمبود کارگر مشهود و ماشین‌های برداشت گران است، کشت پنبه با آخرین و حساسترین آبیاری‌های غلات همزمان بوده و از این بابت معمولا با محدودیت آب مواجه است؛ بازده اقتصادی: محصولات رقیب به دلیل برتری بازده اقتصادی جایگزین پنبه شده و کشت آن به اراضی کم بازده منتقل شده است. این موضوع موجب محدودیت ارتقای عملکرد پنبه نیز شده است؛ نقش صنعت: صنعت نساجی کشور با بخش تولید پنبه تعامل کافی نداشته و به دلیل وجود تسهیلات روان و تا حدی به واسطه ضایعات کمتر، به واردات توجه بیشتری دارد؛ بازرگانی: قیمت‌های بین المللی پنبه با اتخاذ سیاست‌های حمایتی دولت‌های تأثیرگذار، پایین نگهداشته شده و علیرغم وجود تورم سالیانه قابل توجه در کشور، میزان حمایت‌های داخلی جبران کننده آن نیست.
علاوه بر سیاست گذاری‌های نادرست و بالا بودن هزینه‌های تولید، عملکرد نامطلوب بذرها، طولانی بودن زراعت پنبه و پایین بودن قیمت آن، بتدریج اقبال کشاورزان به کشت پنبه را کم و توجه آن‌ها به کشت محصولات جایگزین مانند شالی را بیشتر کرد.
امسال در ۱۸ استان کشور ۹۰ هزار هکتار پنبه کشت شد. این آمار را مقایسه کنید با سطح یکصد و ۸۸ هزار هکتاری که دهه‌های قبل فقط در گلستان کشت می‌شد.

افزایش ۴۰ درصدی تولید پنبه در کشور و ۲ برابری در گلستان
مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی گفت: تولید پنبه امسال در مقایسه با پارسال حدود ۴۰ درصد افزایش یافت که ۱۰ درصد بیشتر از پیش‌بینی‌ها بود.
رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان گفت: کشاورزان گلستانی امسال در ۱۷ هزار و ۱۰۰ هکتار پنبه کشت کردند.
علی موسی خانی افزود: امسال ۳۳هزار تن وش برداشت شد که بیش از ۲برابر تولید پارسال است.
وی پیش بینی کرد: سال آینده سطح زیر کشت پنبه در استان به ۲۵هزار هکتار برسد.
دبیر انجمن صنفی صنایع پنبه پاک کنی گلستان هم گفت: کشاورزان امسال راضی هستند و دنبال بذر پرمحصول هستند.
اسدالله پاک سرشت با بیان اینکه ۹ کارخانه در گلستان فعالیت می‌کنند افزود: کارخانجات پنبه پاک کنی گلستان ظرفیت پاسخگویی برای تولیدات ۳۵ تا ۴۰ هزار هکتار کشت پنبه در گلستان را جوابگو هستند.

استفاده از بذر‌های پر محصول برای بازگشت به روز‌های اوج
پاک سرشت که رئیس هیئت مدیره صندوق پنبه ایران هم هست گفت: دلایل کاهش تولید پنبه کم توجهی به قیمت و محصول دهی کم بذر داخلی بوده که البته رو به بهبود است.
او افزود: علاوه بر تقویت و تولید بذر‌های جدید داخلی که پر محصول هستند، با واردات دو نوع بذر پر تولید خارجی در یکی دو سال اخیر میزان تولید پنبه در هکتار افزایش یافته است.
موسسه تحقیقات پنبه کشور که در گلستان مستقر هست توانسته ۱۴ رقم تجاری پنبه را معرفی کند. قبل از تشکیل این موسسه هر ۴ سال یک رقم جدید معرفی می‌شد، اما اکنون به گفته رئیس این موسسه هر هشت ماه یک رقم جدید پنبه معرفی می‌شود.
قربانعلی روشنی گفت: این ارقام علاوه بر مقاومت در برابر کم آبی و شور بودن زمین، در زمان کمتری – ۴ ماه- به برداشت می‌رسند.
روشنی گفت: این ارقام ۲ ماه زودتر برداشت می‌شوند که در کاهش مصرف آب و هزینه‌های تولید مزیت دارد.
او افزود: در اواخر پارسال دو رقم پرتو و تابان با ویژگی زودرس بودن با همکاری سازمان انرژی اتمی و سازمان تحقیقات پنبه کشور معرفی شد.
برخی بذر‌های خارجی حدود ۹ تن در هکتار تولید می‌کنند، اما میزان عملکرد برخی بذر‌های داخلی‌ها که توسط کشاورزان نمونه تولید شدند ۸ تن در هکتار است.
علی اکبر کشاورز پنبه کار گلستانی است که می‌گوید بذر الیت گلستان را کشت کرده و در هر هکتار ۷ تن و سیصد کیلوگرم برداشت کرده است.
کشاورزی دیگر، اما می‌گوید در هر هکتار توانسته است چهار تن و پانصد کیلوگرم برداشت کند.
سرعت بخشیِ بازگشت به روز‌های اوج
توسعه تحقیقات برای کاهش مصرف آب و افزایش عملکرد در واحد سطح، تقویت انگیزه اقتصادی کشاورزی و سودآوری این محصول، سیاست‌های تعرفه‌ای مناسب در مورد واردات پنبه و تکمیل زنجیره ارزش تولید پنبه و بهبود فناوری و آسان شدن کاشت و برداشت، راه‌های موثر در بازگشت به روز‌های اوج کشت پنبه است.

مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی گفت: تمرکز ما فعلا روی افزایش بهره‌وری آب است، برای افزایش عملکرد در واحد سطح هم بذر‌های مناسبی را از کشور‌های ترکیه و یونان وارد کرده‌ایم که تولید مناسبی دارند و ارقام تولید داخلی را نیز افزایش می‌دهیم.
هرچند استفاده از کمباین‌های برداشت پنبه کار برداشت را آسان کرده است، اما در شرایطی که میانگین زمین‌های کشاورزی سه هکتار است برای بیشتر کشاورزان امکان استفاده از این کمباین‌ها نیست و نیاز است که متولیان توجه ویژه کنند. در شرایطی که استفاده از کمباین برای همه کشاورزان فراهم نیست، هزینه‌های کارگری هم بالاست و طبیعتا بر کشت پنبه تاثیر می‌گذارد حال آنکه کشور‌هایی مانند هندوستان، ازبکستان، چین، آفریقا به دلیل کارگر ارزان تولید پنبه مناسبی دارند. برخی کشور‌ها مانند ترکیه، آمریکا، یونان، استرالیا و آرژانتین هم با مکانیزاسیون و استفاده از انواع ماشین‌آلات تولید خود را افزایش داده‌اند، پرداخت یارانه به پنبه نیز، تولید این محصول را افزایش می‌دهند.

خودکفایی تولید پنبه تا 1404
ابراهیم هزارجریبی گفت: با رشد سالانه هفت درصد قرار است تا پایان سال ۱۴۰۴ تولید پنبه به ۲۸۲ هزار تن برسد و کشور به خودکفایی برسد.
وسعت مزارع پنبه در گلستان نویدبخش حرکت رو به جلوست، امسال کشاورزانی پنبه کاشتند که آخرین خاطرات شان از کشت پنبه به چندین دهه قبل بر می‌گشت مثل رضاعلی که حتی از شوق خوشه‌ای از پنبه را به خانه آورده است تا یادگار نگه دارد. مزارعی امسال به زیر کشت پنبه رفت که تا سال‌های قبل خبری از کشت پنبه در آن‌ها نبود.
آسان شدن کشت، ترویج بذر‌های پرمحصول، و از همه مهمتر قیمت مناسب و توجیه و صرفه اقتصادی که نیازمند حمایت‌های دولت است می‌تواند دوباره گلستان را شایسته عنوان طلای سفید کند.