دستیابی ایران به دانش تولید ایزوتوپ های پایدار

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: تصور اولیه بشر از فناوری هسته‌ای تا مدت‌ها پس از دستیابی به آن، منحصر به کاربرد نظامی از این دانش پیشرفته بود. اما این ذهنیت رفته رفته اصلاح شد و بُعد غیر نظامی و صلح‌آمیز آن نیز به اندازه کافی نمایان شد. همزمان با رسمی شدن استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته ای، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با تعیین چارچوبی قانونی این کاربرد صلح‌آمیز را حق مسلم هر کشوری دانست و به رسمیت شناخت.

کشورمان ایران نیز در سال ۱۳۳۷، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درآمد و در سال ۱۳۴۷ پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را امضا کرد و دو سال بعد آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند. کمتر از ده سال بعد از عضویت ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اولین رآکتور تحقیقاتی ایران در سال ۱۳۴۶و با ظرفیت پنج مگاوات آب سبک در دانشگاه تهران نصب و راه‌اندازی شد.

این رآکتور تحقیقاتی بخش عمده‌ای از نیازمندی‌های هسته‌ای – پزشکی کشور را تامین می‌کرد. با پایان سوخت رآکتور تحقیقاتی و خودداری غرب از تامین این سوخت، کشور با مشکلاتی در زمینه پزشکی- دارویی روبرو شد. کارشناسان داخلی با تلاش و خلاقیت در این زمینه، محدودیت‌های یادشده را که بی سابقه بودند پشت سر گذاشتند و موفق به کسب دستاور‌های ارزشمند و متعدد در زمینه فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای شدند. از جمله این دستاوردها، دستیابی به فناوری تولید ایزوتوپ‌های پایدار است.
در نوشتار زیر تلاش شده مطالبی چند درباره دستیابی ایران به فناوری تولید ایزوتوپ‌های پایدار در شرایط سخت تحریمی ارائه شود.

 پیشینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران
اولین گام جدی در زمینه استفاده از علوم و تکنولوژی هسته‌ای در ایران در سال ۱۳۳۵ (برابر با ۱۹۵۶) برداشته شد. در آن سال، دانشگاه تهران مرکزی را تحت عنوان «مرکز اتمی دانشگاه تهران» برای آموزش و پژوهش هسته‌ای در کشور پایه‌گذاری کرد. این تصمیم سه سال بعد از طرح آیزنهاور، رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۱۹۵۳ تحت عنوان «اتم برای صلح» به اجرا درآمد.

چندی بعد در سال ۱۳۳۷ (برابر با ۱۹۵۹) به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک رآکتور اتمی در دستور کار هیئت دولت وقت قرار گرفت. در همین راستا، رئیس جمهوری وقت آمریکا جهت تبلیغ طرح خود با تامین یک رآکتور اتمی برای ایران موافقت کرد. ظرفیت این رآکتور پنج مگاوات بود و با سوخت اورانیوم بسیار غنی شده ۹۳ درصد تا سال ۱۳۵۷ کار می‌کرد. علاوه بر رآکتور تحقیقاتی یادشده، ایران از تاسیسات (محدود) جداسازی پلوتونیوم نیز برخوردار بود.

ایران قبل از انقلاب به منظور برخورداری بیشتر از همکاری‌های هسته‌ای قرارداد‌هایی را با طرف غربی منعقد کرد که هزینه زیادی به کشور تحمیل کرد؛ از جمله باید به قرارداد با فرانسه اشاره کرد. بر اساس این قرارداد ایران در سال ۱۳۵۳ یک میلیارد دلار به فرانسه جهت تاسیسات غنی سازی اورانیوم در تری کاستین پرداخت کرد و در پی آن ۱۰ درصد از سهام شرکت «اوردیف» را به تملّک خود در آورد. تاسیسات مذکور شامل کنسرسیومی از کشور‌های فرانسه، بلژیک، اسپانیا و ایتالیا بود.

متن کامل این مطلب در اینجا قابل دریافت است.
پژوهشگر: مرتضی هوشیار