گذری بر معنای رغائب و اعمال و آداب لیلة الرغائب

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، "لیلة الرغائب" عنوان اولین شب جمعه ماه رجب است که در روایت متعددی از پیامبر اعظم(ص) به آن اشاره شده است.

به عنوان نمونه آن حضرت در این باره فرمودند: «از اولین شب جمعه در ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبى است که فرشتگان آن را «لیلة الرغائب» مى‌نامند. این نامگذارى به این جهت است که هنگامى که یک سوم از شب گذشت، هیچ فرشته‌‏اى در آسمانها و زمین نمى‌ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن جمع مى‌شوند. آنگاه خداوند نورش را بر آنان ظاهر می‌‏کند و به آنان مى‌فرماید: «اى فرشتگانم هر چه مى‌خواهید از من درخواست کنید. فرشتگان می‌گویند حاجت ما این است که روزه‏ داران رجب را بیامرزی. خداوند مى‌فرماید: این کار را انجام دادم؛ لَا تَغْفُلُوا عَنْ لَیْلَةِ أَوَّلِ جُمُعَةٍ مِنْهُ -أی من شهر رجب- فَإِنَّهَا لَیْلَةٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکَةُ لَیْلَةَ الرَّغَائِبِ، وَذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا مَضَى ثُلُثُ اللَّیْلِ لَا یَبْقَى مَلَکٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا وَیَجْتَمِعُونَ فِی الْکَعْبَةِ وَحَوَالَیْهَا، وَیَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ لَهُمْ: یَا مَلَائِکَتِی سَلُونِی مَا شِئْتُمْ؟ فَیَقُولُونَ: یَا رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْکَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَبٍ. فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ.»

رغایب به چه معنی است؟

 درباره معنای "رغائب" آنچه در ذهن عموم مردم به اشتباه نقش بسته، «شب آرزوهاست»؛ اما معنایی که می‌توان برای آن فرض گرفت، میل و رغبت بخشش خداوند نسبت به بندگان خویش است. همچنان که در فرهنگ ابجدی آمده است: الرَّغِیبَة و جمع آن رَغَائِب‏ که مؤنث کلمه "الرَّغِیب" است، به معنای «کارى پسندیده، بخشش بسیار» است. (فرهنگ ابجدى، ص436) و یا راغب در مفردات خود می‌گوید: الرَّغِیبَة به معنای بخشش بسیار است.

همچنین کلمه رغائب که به صورت جمع است، از ریشه "رَغَب" به معنای رغبت و اشتیاق به چیزی است. بنابراین شب رغائب به معنای شب اشتیاق‌هاست؛ به این معنا که بندگان در این شب باید میل و اشتیاق‌شان به عبادت را جهت دستیابی به ثواب عظیم خداوند به کار گیرند؛ همچنان که لغت‌پژوهان درباره نماز رغائب گفته‌اند: "صلاة الرَّغَائِبِ‏" أی ما یُرْغَبُ‏ فیها من الثواب العظیم‏؛ نماز رغائب یعنی میل به نماز برای رسیدن به ثواب عظیم خداوند.

"رجب"، ماه خداست. ماه پر برکتی است که اعمال بسیاری برای آن ذکر شده است.

باید خود را در دریای زلالش بشوییم تا پاک و مطهرگردیم. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، موجب خشنودی خدا می شود و غضب الهی از او دور می گردد و دری از درهای جهنم بر روی او بسته می شود.

اعمال ماه های رجب و شعبان، جهت آماده ساختن روح برای شرکت در میهمانی ماه مبارک رمضان است. برای درک عظمت ماه رمضان باید از قبل خود را آماده کنیم.

اولین شب جمعه ماه رجب را لیلة الرغائب نامند. در این شب ملائک بر زمین نزول می کنند بنابراین برای این شب عملی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ذکر شده است که فضیلت بسیاری دارد و آداب آن در مفاتیح الجنان موجود است.

آیت الله جوادی آملی نیز به تناسب این مهم، لیلةالرغائب را شب رغبت برشمرده  و در یکی از سلسله جلسات درس اخلاق خود بیان داشتند:

امیدواریم که در لیلةالرغائب رغبت ما با رهبت ما هماهنگ باشد. هم از قهر و جلال خدا راهب باشیم، هم به مِهر و جمال خدا راغب باشیم؛ رغبت یعنی میل نه آرزو، لیلةالرغائب به معنای شب آرزوها نیست بلکه شب رغبت‌ها و گرایش‌ها و مجذوب‌شدن‌هاست لذا آن انجذاب و گرایش و میل و شوق را می‌گویند رغبت، در برابر رهبت. خدای سبحان جنّاتی دارد که ما را به آنها ترغیب کرده و برای روح ما هم بهشتی دارد که ما را به آن هم ترغیب کرده است.

در بخش پایانی سورهٴ مبارکهٴ «قمر» چنین آمده «إنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنّاتٍ وَنَهَرٍ ٭ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ»  یعنی مردان باتقوا بهشتی دارند همین «جَنَّاتٌ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» جنت جسم و بدن است و لذایذ مادی که در آن نهرِ عسل جاری است نهرِ آب جاری است نهر شیر جاری است نهر خمر جاری است این انهار چهارگانه در این بهشت هست. اما یک بهشت دیگری دارد که آن برای روح ماست و این را با واو عطف بیان نکرده بلکه  فرمود: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ ٭ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ» نه «و فی» «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ» آن جنّت برای روح ماست برای جان ماست که نزد خدا قرار بگیریم و اوساط اهل ایمان، رغبتشان در لیلةالرغائب به «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» است و اوحدی از اهل ایمان گذشته از اینکه «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» را طالب هستند «فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ» را هم مورد رغبت و میل و گرایش و انجذاب خود قرار می‌دهند آن‌گاه درباره چنین گروهی گفته می‌شود: «وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ»  هم جنّت بدن است هم جنّت جان است هم لذّت روح است هم لذّت تن است که ـ ان‌شاءالله ـ در لیلةالرغائب به این رغبت‌ها بار می‌یابیم چه اینکه ـ خدای ناکرده ـ اگر کسی گرفتار هراس و رهبت شد او هم دو جهنم دارد جهنمی است که جسم را می‌سوزاند که در سورهٴ مبارکهٴ «نساء» مشخص شده است که فرمود: «کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُم بَدَّلْنَاهُمْ جُلُوداً غَیْرَهَا لِیَذُوقُوا الْعَذَابَ»  که این پوست و جسم و بدن را می‌سوزاند و یک عذاب معنوی است که روح را می‌سوزاند که «نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ ٭ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ».

مستحضرید که رسوایی، بی‌آبرویی اینها عذاب روح است سوخت و سوز پوست و جسم، عذاب بدن است اینکه فرمود: «لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ»  رسوایی یک عذاب دردناک درونی است آن دو بخش مربوط به رهبت است که ما باید راهب و هراسان و گریزان باشیم، دو بخش اوّلی که مربوط به جسم و جان ماست که «وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ» مربوط به رغبت است که ـ ان‌شاءالله ـ به این سمت راغب باشیم.

بنابراین لیلةالرغائب می‌تواند رغبت‌های گوناگون و مراحل فراوانی را در پیش رو داشته باشد که ـ ان‌شاءالله ـ در اوّلین شب جمعه ماه پربرکت رجب همه شما آن توفیق را داشته باشید هم به جنّت جسمانی برسید هم به جنّت روحانی. (نقل از پایگاه اسراء)

اعمال شب اشتیاق ها

اما درباره اعمال این شب رسول خدا صلى الله علیه و آله،  اعمالى را براى آن به این کیفیت بیان فرمود:

«روز پنج‏شنبه اول ماه را روزه مى‏‌گیرى، چون شب جمعه فرا رسید، میان نماز مغرب و عشا دوازده رکعت نماز مى‏‌گذارى (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت از آن، یک مرتبه سوره «حمد» و سه مرتبه «إنّا انزلناه» و دوازده مرتبه «قل هو اللَّه احد» را مى‏‌خوانى.»  (کلیات مفاتیح نوین، ص۶۳۶)

پس از اتمام نماز هفتاد مرتبه مى‌‏گویى: «أللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ الْامِّىِّ وَ عَلى‏ آلِهِ»

آنگاه به سجده مى‏‌روى و هفتاد بار مى‌‏گویى «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»

سپس سر از سجده برمى‌‏دارى و هفتاد بار مى‌‏گویى:«رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّکَ أنْتَ العَلِىُّ الْأعْظَمُ»

بار دیگر نیز به سجده می روى و هفتاد مرتبه مى‏‌گویى:«سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَ الرُّوحِ»

آنگاه حاجت خود را مى‏‌طلبى که ان‌‏شاءاللَّه برآورده خواهد شد. (همان، ص۶۳۶)

منابع:

۱-تسنیم 
۲-پایگاه اسراء