چهار شنبه سوری؛ آیینی برای استقبال از بهار و طلب خیر کردن است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای خراسان شمالی؛ چهارشنبه‌سوری آتش بازی‌های خطرناک نیست، اما سال‌هاست این آیین کهن برای خیلی‌ها شده انفجار‌های مهیب و ترقه و بمب‌های دست‌ساز؛ رسمی که از دل سال‌ها تاریخ و جشن و شادمانی با هزار زحمت خود را به قرن چهاردهم رسانده حالا به زهر ترقه‌ها و مواد انفجاری به معضلی از معضلات شهر‌های بزرگ بدل شده است.
در آستانه آغاز سال نو و چهار شنبه سوری سردار حسین رحیمی رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا از یک آمار قابل توجه کشف مواد محترقه خبرداده و گفته در یک ماه اخیر ۱۳ میلیون مواد محترقه و منفجره و ۳۶۶ پرونده برای متهمان تشکیل شده است.
آیین چهارشنبه‌های پایانی سال به شدت دچار تحریف شده است و مواردی به آن ملحق شده است که به هیچ وجه ارتباطی با فرهنگ و سنن کشور ما ندارد.
وجود مواد محترقه و منفجره در سال‌های اخیر تلفات جانی بسیاری را درپی داشته و سلامت بسیاری از افراد جامعه را به خطر انداخته است.
۵ کشته و ۲۹ قطع عضو به‌خاطر ترقه‌بازی
رئیس سازمان اورژانس کشور هم اعلام کرده حوادث مرتبط با چهارشنبۀ آخر سال تا کنون ۵ کشته و ۲۸۶ مجروح داشته است.
دکتر جعفر میعادفر اضافه کرد: از مجموع ۲۸۶ مصدوم ۸۵ درصد تولید‌کننده یا استفاده‌کننده موادمحترقه، ۱۴ درصد عابران پیاده و یک درصد هم نیرو‌های امدادی هستند.
به گفته وی ۱۳۲ نفر از مصدومان دچار سوختگی، ۵۴ نفر آسیب چشمی و ۲۹ نفر دچار قطع عضو شدند.
در مردم آزاری و هولناکی ترقه‌ها و بمب‌های دست‌سازی که در شب چهارشنبه‌سوری منفجر می‌شود و روح هر جنبده‌ای را می‌آزارد، شکی نیست، جشن چهارشنبه‌سوری بد نیست، اما افراط در این زمینه باعث آزارو اذیت جوانان و نوجوانان و افراد بی گناه در جامعه شده است.

چهارشنبه سوری هنوز نیامده در خراسان شمالی دو قربانی گرفت
در خراسان شمالی در روز‌های اخیر یک کودک۹ ساله در آشخانه بر اثر انفجار مواد محترقه دچار سوختگی و یک نفر هم مجروح شد.
کارشناسان اورژانس و آتش نشانی، با توجه به تجربیات سال‌های گذشته، از والدین خواستند مراقب کودکان و فعالیت‌های آنان در ایام پایانی سال باشند.

کشف بیش از ۱۱۰هزار انواع مواد محترقه در خراسان شمالی 
رئیس پلیس امنیت اقتصادی خراسان شمالی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری صدا و سیما گفت: تا کنون بیش از ۱۱۰هزار انواع مواد محترقه در استان کشف و ضبط شده است.
سرهنگ تقی تویی افزود: در این رابطه ۲۴ نفر دستگیر و ۲۲ فقره پرونده هم تشکیل شده است.
رئیس اورژانس ۱۱۵ خراسان شمالی با اشاره به ۱۷ مصدوم در چهار شنبه سوری پارسال گفت: امسال در محل‌های از قبل مشخص شده آمبولانس‌ها مستقر می‌شوند.
تقی رحمتی گفت: با نزدیک شدن چهار شنبه آخرسال ۵۰ پایگاه ۱۱۵، هفت پایگاه اورژانس موتوری، و یک اتوبوس آمبولانس آماده باش هستند.

تاریخچه چهارشنبه سوری
شرح مختصری از پیشینه این جشن کهن می‌تواند مشخص کند چهارشنبه‌سوری فقط برافروختن آتش و انفجار ترقه نیست بلکه عید بزرگتری است که آیین‌های مختلفی، چون آتش‌افروزی را در خود جای داده است.
در روستا‌ها و شهر‌های کوچک کشور، اما چهارشنبه‌سوری همچنان همان حس و حال صمیمی سالیان دور خود را دارد، جشنی سرشار از صمیمت و شادمانی و صله ارحام است.

شکستن کوزه و پریدن ازروی آتش رسم‌های قشنگ بجنورد
یکی از محققین فرهنگ عامیانه بجنورد درباره جشن چهارشنبه سوری می‌گوید: ۶۰ سال پیش سنت‌های خوب و بی خطری اجرا می‌شد که متاسفانه امروز به فراموشی سپرده شده است.
قاسم مهرنیا می‌افزاید: درسال‌های گذشته شهروندان بجنوردی در کوزه‌های دسته شکسته ولب پریده یک تکه زغال به نشانه سیاهی زمستان ویک سکه به عنوان صدقه می‌انداختند و از روی یک بلندی کوزه را به پایین می‌انداختند و می‌گفتند سال نو/ کوزه نو
وی همچنین یکی از رسم‌های این شب را پریدن از روی ۳ کپه آتش به نشانه ریختن کدورت‌ها درآتش و وارد شدن به سال با دلی پاک و آکنده از مهر و محبت به دیگران و شعر می‌خواندند «زردی من از تو- سرخی تو از من» عنوان واضافه می‌کند: ملاقه زنی یکی دیگر از رسم‌های قشنگ بجنورد بود که بچه‌ها به درب خانه هارفته و با زدن ملاقه به در صاحبخانه با دادن تنقلات و پول آنها راخوشحال می‌کردند.
مهرنیا ابراز امیدواری می‌کند: رسم‌های قشنگ و بی خطرفراموش شده این مرز و بوم جانی دوباره گرفته و ترقه بازی وآتش بازی‌های خطرآفرین امروزی کنارگذاشته شود.

غذای شب چهارشنبه سوری
این محقق بجنوردی با اشاره به غذا‌های محلی پخته شده (به اسم قابلی) در شب چهارشنبه سوری، می‌گوید: در سال‌های نچندان دور مردم در این شب به خانه بزرگتر‌ها رفته و بانشستن دور کرسی و خوردن تنقلات آمدن بهار و سالی نو را جشن می‌گرفتند.
از خوردنی‌های معروف جشن چهارشنبه سوری، آجیل هفت مغز یا آجیل چهارشنبه‌سوری است که در گذشته نقش مشکل‌گشا را داشت و مردم آجیل را از مغازه رو به قبله می‌خریدند و برای برآورده شدن حاجاتشان بین مردم پخش می‌کردند.
این آجیل شامل گردو، کشمش، توت خشک، فندق، بادام، پسته، برگه، باسلوق و... می‌شود که نیاکان ما معتقد بودند خوردن این معجون باعث مهربان‌ترشدن افراد و دورشدن بدی‌ها از آنها می‌شود، طبق علم پزشکی هم مغز‌ها به‌خاطر داشتن انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی، افسردگی و بیماری را از انسان دور می‌کنند.

چهارشنبه سوری؛ از جشن‌های باستانی ایران
تصور نسل ما از چهارشنبه سوری، شبی دلهره‌آور با صدا‌های مهیب است؛ اما وقتی به سراغ کتاب‌ها یا صندوقچه خاطرات بزرگ‎تر‌ها می‌رویم، روی دیگری از و آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران برای ما نمایان می‌شود.
چهارشنبه سوری، یکی از جشن‌های سنتی ایرانی است که در غروب آخرین سه‌شنبه سال خورشیدی و پیش از فرارسیدن نوروز برگزار می‌شود. این جشن شامل رسوم مختلفی از آتش‌افروزی و آتش‌بازی تا خوردن آجیل مشکل‌گشا، دورهمی‌های خانوادگی، قاشق‌زنی و... می‌شود.
این جشن به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پرشورترین جشن‌های ایرانی، پلی میان سنت و زندگی مدرن است و هرساله با روشنایی آتش و هیاهوی شادی مردم، رنگ و بویی خاص به شهر‌ها و روستا‌ها می‌بخشد.
در سفر به یکی از روستا‌های اطراف بجنورد، روستای تیمور تاش از اهالی تعریف دیگری از چهار شنبه آخر سال شنیدم، لیلا اسدی می‌گوید: از دیگر رسم‌های این شب خرید کالا‌های تازه است، مردم از گذشته بر این عقیده بودند که با ورود کالای تازه کالای کهنه از خانه خارج می‌شود که این اقدام نشانه‌ای از ورود خیر و دفع شر به خانه است.

پختن آش گندم درشب چهارشنبه سوری
لیلا خانم پختن نوعی آش گندم دراین شب را از رسومات گذشته عنوان کرده و اظهار می‌دارد: درداخل این آش یک منجوق آبی انداخته می‌شد ومردم براین باوربودند که در موقع خوردن آش ازظرف هرکسی درمی آمد سال جدید، سال خوبی برایش رقم می‌خورد.
فاطمه سلطان یکی دیگر از اهالی به یکی دیگر از رسم‌های این شب اشاره کرده ومی گوید: از دیگر نکات بارز در شب چهارشنبه‌سوری این است که این جشن به نوعی به زن‌ها به ویژه دختران دم‌بخت و از دم بخت گذشته مربوط می‌شود، در این شب مادران، دختران دم‌بخت را به شکلی نمادین با توپ و تشر از خانه بیرون می‌کردند یا به دنبال چیزی واهی می‌فرستادند تا در آن هنگامه‌ای غروب در خانه نمانند ودختر‌ها با خواندن شعر‌های خاصی، باورداشتند بخت‌شان باز می‌شود.

ملاقه زنی
یکی دیگر از اهالی روستای تیمورتاش بجنورد ملاقه زنی را در این شب مرسوم دانسته ومی گوید: درقدیم این رسم به طوری اجرا می‌شد که جوانان روستا کیسه‌ای با بند بلند از بالای سوراخ پشت بام همسایه‌ها به داخل خانه انداخته و خواندن شعر «خله، خلته گلده ویا خله، خله خلتم» به هدیه چهار شنبه سوری را از صاحب خانه طلب کرده وسالی خوش وپرخیروبرکت را آرزو می‌کردند.
این رسم به گونه‌ای دیگر در سایر شهر‌های ایران مرسوم است؛
رسم قاشق‌زنی که در تهران و سایر شهر‌های ایران رایج بود دختران دم‌بخت چادر بر سر می‌کردند و با قاشقی که بر بشقاب می‌زدند خانه به خانه می‌رفتند و آجیل شب چهارشنبه‌سوری طلب می‌کردند و این آجیل با آجیل نوروزی که اخیرا رواج یافته است، متفاوت است.

جشن آتش‌افروزی یکی از آیین‌هایی که با جشن‌های سال نو همراه شده
جشن‌های آتش‌افروزی در ایران باستان قدمتی طولانی دارد، اما نمی‌توان گفت:این جشن‌ها فقط مختص ایرانی‌هاست، چنانکه گفته شد این نوع مراسم نزد ملل دیگر رایج بود. در ایران به جز آتش جشن سوری، آتش‌های دیگری هم برافروخته می‌شد. مثل آتش جشن سده. اما چون آتش جشن سوری با آغاز سال نو مقارن است بیشتر از دیگر آیین‌های همنوع در حافظه‌ها جا مانده و عزیز‌تر شده است.
آب پاشی و آب بازی
در برخی مناطق روستایی ایران و البته خراسان، مردم بر این معتقد بودند که برای رفع آفت و بلا در غروب آخرین سه‌شنبه سال بدون اینکه با دیگران صحبت کنند، جام یا کوزه خود را برمی‌داشتند و به‌طرف رودخانه، نهر یا چشمه می‌رفتند. پس از پرکردن کوزه با آب، به خانه برمی‌گشتند و آب را روی در و دیوار وسایل خانه می‌پاشیدند.
سخن آخر:
جشن چهارشنبه آخرسال یاهمان چهارشنبه سوری، یکی از جشن‌های سنتی ایرانی است که به‌عنوان یکی از کهن‌ترین و پرشورترین جشن‌های ایرانی، پلی میان سنت و زندگی مدرن است و هرساله با روشنایی آتش و هیاهوی شادی مردم، رنگ و بویی خاص به شهر‌ها و روستا‌ها می‌بخشد، بیایید این جشن باستانی را با مواد محترقه خطرناک که یکی از توطئه‌های دشمن برای منحرف کردن فرهنگ و آداب و رسوم کهن ما است، به خاطره‌ای تلخ تبدیل نکنیم. 

نویسنده و دبیر خبر: سکینه خرمی